Gmina Biskupice

Z zachowanych przekazów historycznych wiadomo, że prawie wszystkie wsie dzisiejszej gminy Biskupice istniały już w XII wieku (Biskupice i Bodzanów nawet wcześniej). Mieszkańcy tych terenów zajmowali się głównie wyrębem lasów, pasterstwem, rolnictwem i warzeniem soli. W XII w.w miejscowości Przebieczany istniał nawet szyb solny, będący własnością zakonu Bożogrobców z Miechowa. Sól eksploatowana była ze słonego źródełka położonego w centrum wsi. W XIV w. przeprowadzono przez wieś trakt królewski.

Ziemie obecnej gminy Biskupice doceniano przede wszystkim ze względu na bliskość szlaków wodnych i ukształtowanie terenu. O atrakcyjności osadniczej tego terenu świadczą znaleziska archeologiczne. Na grzbiecie zwanym Chełmik w Biskupicach znaleziono osadę z epoki brązu i ślady jeszcze starszego neolitycznego osadnictwa. Obok fragmentówceramiki, przedmiotów metalowych i kości, znaleziono też gliniane naczynia do warzenia soli. Z kolei na Bukowej Górze w Biskupicach, natrafi ono na ślady zniszczonego przezpożar małego grodu obronnego o potrójnym obwałowaniu. Powstał on w późnej fazie okresu halsztackiego. Znaleziska z tego terenu świadczą o ciągłości osadniczej od ok. X do IV w.p.n.e. Pozostałości tego grodziska (w postaci kolistychwałów i fos) można oglądać do dzisiaj. Pierwszym pisanym dokumentem wspominającym wieś Bodzanów jest pochodzący z 1044 r. akt darowizny Kazimierza Odnowiciela dla benedyktynów z Tyńca. W średniowieczu w Biskupicach działał kamieniołom, zwany „księżym”. Najstarsza, XIII-wieczna część Zamku Żupnego w Wieliczce została zbudowana właśnie z tutejszego piaskowca.

TO WARTO ZOBACZYĆ

U świętego Marcina

Na terenie gminy znajdują się trzy cenne, zabytkowe kościoły. Najbardziej okazałym z nich jest kościół pw. św. Marcina w Biskupicach, usytuowany na wzniesieniu górującym ponad otoczeniem. W czasach prasłowiańskich stała tam prawdopodobnie pogańska gontyna. Przed rokiem 1223 wzniesiono w tym miejscu pierwszy drewniany kościół noszący imię św. Marcina.Podobnie jak cała wieś, należał on do biskupów krakowskich. Po roku 1480 pierwotny drewniany kościół zastąpiony został gotyckim, murowanym. Jego przebudowa i ponowna konsekracja nastąpiła w XVII w. W 1888 r. od zachodniej strony nawy dobudowano wysoką, 40-metrową wieżę, wzorowaną na wieży Kościoła Mariackiego w Krakowie. Obecna bryła kościoła (jednonawowa z wielobocznym prezbiterium, piętrową zakrystią od północy i kaplicą śś. Joachima i Anny od strony południowej) pochodzi z 1914 r., kiedy to świątynię ponownie odbudowywano. Z najstarszego wyposażenia kościoła zachował się XV-wieczny kamienny portal. Ołtarze, chrzcielnica i stalle pochodzą z XVII i XVIII w.

XVI-wieczny kościół w Łazanach

Kościół pw. Znalezienia Krzyża Świętego w Łazanach ufundowany został w XVI w. przez Jakuba i Stanisława Lubomirskich. Powstał na miejscu wcześniejszej, drewnianej świątyni, która istniała tam już w XIII w. W kościele znajduje się wczesno - barokowy kamienny nagrobek fundatorów z 1619 r. oraz kmienna chrzcielnica z końca XVI w. Na ścianach usytuowane są epitafi a z XVI i XVII w. Niezwykłym zabytkiem w kościele jest schowek na monstrancję wydrążony w pniu rosnącego tuniegdyś wiekowego dębu, obmurowanego w trakcie budowy kościoła w 1586 r. Architektura kościoła mimo kilku restauracji nie uległa istotnej zmianie. Stanisław Samuel Kalinowski,ufundował obraz św. Stanisława i dwa bliźniacze ołtarze boczne. W II poł. XIX w. pokryto kościół dachówką. Nowe organy zakupiono w 1867 r. Kościół został też otynkowany. W 1892 r. właściciele majątku Łazany – Julian Dunin-Brzeziński i Anastazja Morawska, ufundowali nowy Wielki Ołtarz. Krakowski architekt Tadeusz Stryjański zaproponował tryptyk gotycki, a ołtarz w tym stylu wykonał krakowski rzeźbiarz Wakulski. Rok później ołtarz konsekrowano. Ambona w stylu romańsko-gotyckim pochodzi z roku 1898. W latach 70-tych XX w. kościół pokryto blachą miedzianą. Zwiedzając kościół w Łazanach warto też zwrócić uwagę na usytuowaną nieopodal neogotycką kaplicę cmentarną z 1893 r. Jej fundatorami byli wspomniani wyżej właściciele majątku. We wnętrzu kaplicy znajduje się ich krypta grobowa. W portalu widnieje wizerunek herbu Dunin-Brzezińskich – Łabędź.

Zabytkowa świątynia w Bodzanowie

Drewniany kościół pw. śś. Apostołów Piotra i Pawła w Bodzanowie wzniesiony został w 1765 r. Jednonawowa świątynia o konstrukcji zrębowej usytuowana jest na stoku wzgórza w północno-zachodniej części wsi. Jest trzecią z kolei świątynią zbudowaną na tym miejscu. Kościół był wielokrotnie remontowany i przebudowywany, m.in. w latach 1870, 1910 i 1923. W 1910 r. od zachodu dobudowano kruchtę. Niska wieża, nakryta daszkiem w kształcie piramidy wbudowana jest w korpus kościoła. Znajduje się w niej odlana z ołowiu fi gurka św. Floriana. Świątynia słynie z cennych obrazów pochodzących z XVII w., w tym m.in. malowidła przedstawiającego alegorię śmierci wyobrażonej pod postacią jeźdźca. Uwagę zwracają rokokowe ołtarze (główny i 2 boczne) oraz boczny późnobarokowy pochodzące z trzeciej ćwierci XVIII w. W prezbiterium znajduje się bogato złocony ołtarz, z relikwiami świętych. Niewielkie tabernakulum w środku ołtarza ozdobione jest malowidłami. Za ołtarzem znajduje się obraz Matki Bożej Nieustającej Pomocy.

Urok szlacheckich dworów

Na terenie gminy Biskupice znajdują się trzy zabytkowe dwory szlacheckie – w Łazanach, Jawczycach i Tomaszkowicach. Klasycystyczny dwór w Łazanach pochodzi z pierwszej połowy XIX wieku. Jest to drewniana budowla, której fronton ozdobiony jest portykiem o dwóch rzędach kolumn oraz dwoma neogotyckimi oknami w stylu modnego wówczas romantyzmu. Budynek wzniesiony został na planie wydłużonego prostokąta, z dobudowanymi później w częściach szczytowych partiami bocznymi. Na uwagę zasługuje salon z klasycystycznymi ozdobami i neogotyckim kominkiem. Obok dworu znajduje się ofi cyna, spichlerz i obora. Dwór otoczony jest parkiem ze starymi lipami i grabami. Właścicielem dworu był najpierw Antoni Pruszyński herbu Rawicz (zakupił go w 1841 roku). W 1858 roku wieś nabył generał Ignacy Kruszewski. Od 1877 roku do drugiej wojny światowej wieś i dwór były w posiadaniu rodziny Brzezińskich herbu Dunin. W 1941 roku Brzezińscy zostali wysiedleni przez Niemców, a po wojnie majątek został przejęty przez Skarb Państwa i przekazany w użytkowanie miejscowemu PGR-owi. Również z XIX wieku pochodzi otoczony zabytkowym parkiem dwór w Tomaszkowicach. Był on własnością rodziny Stonawskich. Po II wojnie światowej budynek przejęło komunistyczne państwo i obiekt uległ niestety straszliwym zniszczeniom. W pomieszczeniach gospodarczych znajdował się GS, a w dworze zamieszkali pracownicy. Nieremontowany obiekt popadł w ruinę. Obecnie odkupiony przez potomka rodziny jest gruntownie remontowany. Najmłodszy, bo wybudowany w 1935 roku, dwór w Jawczycach jest jedyną okoliczną posiadłością dworską, która nie uległa nacjonalizacji w 1946 roku. Stało się tak, ponieważ za radą osiadłego w Jawczycach lwowskiego adwokata, właściciel majątku rozpisał go na potomstwo. Budynek otoczony jest XIX-wiecznym parkiem, na skraju którego rośnie niezwykle rzadkie w Polsce drzewo – liczący około 200 lat potężny buk amerykański. Drzewo wpisane jest na listę pomników przyrody. Odznacza się grubymi, posępnymi konarami oraz tym, że trzy razy do roku zmienia kolor liści. Z nastaniem wiosny są one zielone, w środku lata stają się czerwone, by jesienią przybrać kolor złoty.

Kurhany w Jawczycach

Jawczyce słynne są z tajemniczych kurhanów, które w 1984 roku odkrył Piotr Galas. Jeden z kurhanów zbadano.Ustalono, że pochodzi z przełomu neolitu i wczesnej epokibrązu. Usypany został z glinki podkarpackiej. W centralnej części mogiły leżały szczątki szkieletu, głową skierowane na wschód. Zachowały się prawie całkowicie rozłożone kości udowe, zęby oraz fragmenty mózgoczaszki. Według ekspertyzy Zakładu Antropologii UJ są to resztki osobnika w starszym wieku, być może płci męskiej. Przy prawym udzie leżał dobrze zachowany denar krzyżowy z I połowy XI wieku, a przy lewym – szczątki żelaznego, silnie skorodowanego przedmiotu z tulejką od długości 11 centymetrów i jednostronnym ostrzem o długości 5 centymetrów.Przypuszcza się, że mógł to być grot włóczni. W nasypie znaleziono też fragmenty górnej części wczesnośredniowiecznego naczynia obtaczanego z gliny o poziomo ściętym wylewie,zaokrąglonej krawędzi, wyodrębnionej szyjce i wydatnym brzuścu.

Ponad siedemdziesiąt kapliczek

Nieodłącznym elementem biskupickiego krajobrazu są malownicze, przydrożne kapliczki i krzyże, które cieszą oko swym wyjątkowym i specyfi cznym urokiem. W całej gminie jest ich ponad siedemdziesiąt. Świadczy to o wyjątkowym przywiązaniu kolejnych pokoleń do wiary ojców. Warte uwagi są między innymi: kapliczka Matki Bożej Różańcowej w Zborówku z 1901 roku, figura Matki Bożej z Dzieciątkiem w Łazanach z 1899 roku, krzyż z piaskowca przy kościele w Łazanach (1899 rok), krzyż na postumencie w Przebieczanach z 1870 roku, fi gura Matki Bożej na postumencie z Biskupicach z 1898 roku, kapliczka Matki Bożej Niepokalanego Poczęcia w Biskupicach oraz kapliczka Matki Bożej Niepokalanego Poczęcia w Trąbkach z 1898 roku.

/wykorzystano fragmenty folderu promoującego gminę Biskupice - czytaj całość publikacji/

To warto zobaczyć